QRZ! Ham Radio 5

home *** CD-ROM | disk | FTP | other *** search

/ QRZ! Ham Radio 5 / QRZ Ham Radio Callsign Database - Volume 5.iso / files / tcpip / misc / hapn4800.arc / 4K8DOC.TXT < prev next >

Wrap

Text File | 1992-05-08 | 69.3 KB | 1,500 lines

De HAPN 4800 baud packet modem documentatie =========================================== Inhoudsopgave 1 / Inleiding. 2 / Waarom 4800 baud? 3 / Verschillende uitvoeringen van het modem: PA0WCH, PA0MJR, PB0AAQ, CADAMS systems. 4 / De werking & voor en nadelen ten opzichte andere modulatietechnieken. 5 / Testen en afregeling van het modem. 6 / Het aansluiten op de transceiver, algemene info. 7 / Specifieke aansluitgegevens voor diverse transceivers. 8 / Het aansluiten op de packet controller, algemene info. 9 / Specifieke aansluitgegevens voor diverse packet controllers. 10/ Bij problemen: modificaties en verbeteringen. 1 / Inleiding ============= In augustus 1988 publiceerde VE3DNL, Glenn Leinweber uit Hamilton, Canada een artikeltje in Ham Radio (dit blad is inmiddels ter ziele) over een simpel packet modem waarmee 4800 baud met een gewone transceiver overgedragen kon worden. Dit zou volkomen aan de Nederlandse packet gemeenschap voorbij zijn gegaan, ware het niet dat Will, PA0WCH op eigen initiatief enkele tientallen printjes ervoor liet maken en zelfs bestukken. Deze bestukte printjes werden her en der uitgedeeld aan aktieve amateurs. Begin 1989 zijn in Nederland zodoende de eerste 4800 baud packet verbindingen gemaakt tussen PE1HZG, PE1CHL en PE1DNA. Sindsdien is het aantal amateurs wat ook (of alleen) aktief is met 4800 baud packet sterk gegroeid. Op dit moment (april '92) zijn er in Nederland naar schatting zo'n 50 amateurs, mailboxen, nodes (knooppunten) en 23cm interlinks welke met 4800 baud werken. Ook in het buitenland word dit systeem vaak toegepast. Over deze documentatie. Deze documentatie is in de loop van de afgelopen 3 jaar ontstaan uit de bijdragen van vele amateurs. Iedereen die de aansluitgegevens uitzocht van zijn transceiver en TNC stuurde een berichtje daarover aan ondergetekende. Deze heeft de verschillende verhaaltjes samengevoegd tot een geheel. Tevens zijn de opgedane ervaringen hierin verwerkt en zijn er diverse modificaties en verbeteringen beschreven. Oorspronkelijk was deze documentatie een aanvulling op het orginele artikel uit Ham Radio (zie referenties). Aangezien dit artikel moeilijk te verkrijgen is en ook niet bij de VERON-bibliotheek aanwezig is, heb ik zoveel mogelijk informatie in deze documentatie opgenomen. Deze documentatie is dus een experimenteerders handleiding, geen A-tot-Z bouwbeschrijving. Als er naar onderdeelnummers verwezen wordt, slaan deze op het schema wat in de file 4k8princ.prn staat. Dit is dezelfde onderdeelnummering als in het Ham Radio artikel gebruikt wordt. Ook het afregelen en testen van het modem zoals dat in deze doc beschreven staat is afgestemd op de schema's die bij dit archive zitten, in de .prn files. Het is universeel toepasbaar. Als u de schema's van de uitvoering welke u gebruikt ernaast houdt ziet u meteen de verschillen en de overeenkomsten. Voor specifieke afregel-, test- en bouwvoorschriften van de diverse uitvoeringen verwijs ik naar de verschillende losse tekstfiles welke ook in dit file pakket zitten. (4k8_pa0.wch, 4k8_pb0.aaq, 4k8_cad.ams) 2 / Waarom 4800 baud ? ====================== Dat er behoefte is aan hogere snelheden is een duidelijke zaak. Steeds meer informatie komt op ons af. Het simpel in een bbs inloggen om de laatste post op te halen is de laatste jaren uitgebreid tot hele discussiegroepen waarin over bepaalde amateurzaken van gedachten gewisseld wordt. Bestanden van meer dan 100K versturen is een gewone zaak geworden. De toekomst heeft veel te bieden op het gebied van packet radio, het is een van de weinige gebieden van amateurradio waarin nog echt nieuwe zaken ontwikkeld worden: protocollen, modulatiemethoden, digitale signaalverwerking, datacompressie enzovoort. De toekomst heeft veel te bieden voor hoge snelheid packet radio. Een packet modem wat door de amateurs thuis gemaakt en aangesloten moet worden op een bestaande transceiver moet aan een aantal eisen voldoen: 1 - De werking moet simpel zijn, gemakkelijk te doorzien om problemen zelf op te kunnen lossen. 2 - Het modem moet op iedere transceiver aan te sluiten zijn. 3 - De modulatiemethode moet zo efficient mogelijk zijn, om veel amateurs tegelijk toe te kunnen laten op dezelfde frekwentie, met een redelijke overdrachtssnelheid per gebruiker en een minimale bandbreedte. 4 - De kostenpost moet zo laag mogelijk blijven. 5 - Er moeten tenminste tegenstations zijn om mee te experimenteren. Liever nog een node en/of een bbs. Als we de nu gebruikte technieken voor snellere modems hiertegen afwegen dan komen we op de volgende puntsgewijze vergelijkingen uit: 2400 baud afsk (met 'opgevoerd' 1200 baud modem): ------------------------------------------------- punt 1: Het principe is simpel: hetzelfde als 1200 baud maar met ca 50% hogere tonen. Er onstaan echter problemen met amplitude en fase vervormingen. De tonen zijn te krap voor de bitrate. Modem IC's werken buiten de specificaties. Dit kan betekenen dat bij wijziging van het ontwerp van het gebruikte modem IC deze niet meer op 2400 baud willen functioneren. Serieuze problemen zijn derhalve te verwachten. punt 2: Meestal werkt dit systeem goed met de microfoon en luidspreker aansluitingen. Een zeer zorgvuldige afregeling van de zwaai is noodzakelijk om niet te breed te worden. punt 3: niet veel beter als bij 1200 bd. Aangezien de zwaai teruggenomen moet worden om niet te breed te worden, neemt de signaal/ruis verhouding af. Meer retry's zijn derhalve te verwachten, wat weer een lagere efficientie inhoudt. punt 4: De kosten: vanaf 25 gulden. Bij ombouw van een 1200 baud modem ca 5 gulden (xtal). punt 5: Er zijn enkele lokale aktiviteiten, maar dit blijft beperkt door onderlinge incompatibiliteiten. (er bestaan meerdere, onderling niet uitwisselba- re methodes op een 1200 baud modem 'op te voeren') 4800 baud HAPN modem: --------------------- punt 1: De werking is tamelijk eenvoudig. Simpele opamp's en wat poorten. Geen complexe chips zoals tcm3105 of am7910 waarvan het maar de vraag is wat er binnenin allemaal gebeurt. punt 2: Microfoon en luidspreker aansluitingen voldoen niet. Aftakkingen direct op fm modulator en demodulator zijn nodig. Steeds meer nieuwere transceivers hebben deze aansluitingen al naar buiten uitgevoerd. Veel info is reeds bekend, o.a. in deze tekst. Iedere FM of PM zender is te gebruiken. punt 3: Met dezelfde bandbreedte als bij 1200 baud afsk een 4 keer hogere overdrachtssnelheid. Door direkte aansluiting op fm modulator/demodulator is de 'turnaround time' veel korter, dwz de tijden waarin men zowel niet zendt als ontvangt zijn korter. Minder kans op collisions dus. punt 4: Bij zelfbouw vanaf 50 gulden. Complete pakketjes worden ook aangeboden. punt 5: Diverse node's, bbs'en en zelfs een dxcluster zijn met 4800 baud aktief: PI8UTR, PI8RNI, PI8NOS, PI8EHV, PI8PAC, PI8DXE, DB0QS en meer volgen. 9600 baud K9NG/G3RUH shaped fsk modem: -------------------------------------- punt 1: Een stuk complexer dan de voorgaande modem's. Vergt enige studie om goed te doorgronden. punt 2: Moet ook aangesloten worden direct op de FM modulator en demodulator. Een bijkomende complicatie is dat er problemen kunnen ontstaan bij zenders waarbij het VCO van een synthesizer gemoduleerd wordt. Bij deze apparaten wordt namelijk een gedeelte van de modulatie weggeregeld door de PLL. punt 3: Het signaal past nog steeds in een standaard FM filter, met uiteraard een factor 8 hogere performance dan bij 1200 bd. Bij fullduplex verkeer (satelliet) zijn snelheden van meer dan 7000 bits/sec effectief haalbaar. punt 4: Bij zelfbouw vanaf ca 175 gulden. Ook complete pakketjes zijn te koop. punt 5: Natuurlijk de packet satellieten. Ook diverse node's en bbs'en hebben een 9600 baud gebruikers ingang: DB0IZ, DB0QS en DB0AMU bijvoorbeeld. Binnenkort heeft ook PI8EHV een 9600 baud gebruikerspoort, samen met de 4800 baud poort. Al met al komt het 4800 baud HAPN modem als een zeer aanvaardbaar alternatief voor 1200 baud afsk uit de bus. 2400 baud afsk kunnen we beter overslaan omdat het nauwelijks een verbetering van het totale rendement oplevert. 3/ Diverse uitvoeringen van het 4800 baud HAPN modem ==================================================== Voor zover mij bekend zijn er op dit moment (mei '92) vier modems waarmee 4800 baud aktiviteiten ontplooid worden: 1/ Het aloude 'PA0WCH' printje. ------------------------------- Zo genoemd naar de initiatiefnemer van het project. Het is een ruim opgezet printje van ca 11 bij 13 cm. De schema's die bij deze doc horen zijn hierop gebaseerd. Er zit geen PTT circuit op het printje en de OptoPcScc gebruikers zullen dat er zelf bij moeten maken. Ook een voeding zit er niet op, met +12, -12, +5 en -5 V is dat een behoorlijk probleem. De aansluitingen zijn ttl in en uit, en audio in en uit. Alle in deze file beschreven ombouw- en aansluitgegevens zijn gebaseerd op dit printje. Aansluitingen voor de TNC en TRX via een klemmenstrookje en wat losse pennen op de print. Deze print wordt her en der nog wel in het land aangeboden. (soms in spiegelbeeld...) Ligt ook nog bij vele amateurs ongebruikt te verstoffen, zelfs compleet bestukte printjes... 2/ Het 'PA0MJR' modem. ---------------------- Dit is een 4800 baud modem waar wel een PTT circuit op zit. Het is speciaal ontworpen voor gebruik met de OptoPcScc kaart van PA0HZP, maar dat houdt ook in dat het gewoon TTL compatibel is. Is dus ook te gebruiken voor TNC's. De voedingsspanningen worden 'aan boord' opgewekt met behulp van een DC-DC conver- ter, waardoor het modem alleen nog maar 12 V nodig heeft. Deze converter maakt het pakketje vrij prijzig. bestel info : zie callbook / telefoonboek. Pakketprijs Fl ***,** 3/ Het 'PB0AAQ' combimodem. --------------------------- Hier zit zowel een 1200 baud afsk modem op met behulp van een TCM3105, als een HAPN 4800 baud modem. Uitgevoerd op een Eurokaart (10*16 cm) heeft het ook een 220V netvoeding aan boord. Voor de transceiver wordt een 5p DIN connector gebruikt, en er zijn twee 9 polige D-connectoren voor de OptPcScc kaart. Het snelle CD circuit van het HAPN ontwerp bedient beide SCC kanalen. De modems worden beide op een (1) transceiver aangeloten. Door onderlinge doorkoppeling van de PTT signalen naar het CD circuit worden zend-botsingen voorkomen, dwz het 1200 baud modem en het 4800 baud modem kunnen niet tegelijk gaan zenden. Bestelinfo : F***,** overmaken naar giro :4437941 t.n.v. F de Kruijf Ln v Chartroise 26 3552 EV Utrecht, onder vermelding van 4k8+1k2 modem pakket. is inclusief verzendkosten enz... 4/ Het 'CADAMS' pakket. ----------------------- Dit is ook een eurokaart met 220V voeding op de print. De print is door een professionele printontwerper gemaakt, en ziet er zeer verzorgd uit. Aansluiting zowel op de modem-disconnect aansluiting van TNC als op de OptoPcScc kaart van pa0hzp. De bekende 5 polige DIN connector voor aansluiting op de transceiver. PTT en CD signalen zijn te inverteren voor flexibiliteit in aansluitmogelijkheden op packet controllers. Ook hier zijn diverse verbeteringen doorgevoerd ten opzichte van het orginele HamRadio ontwerp. Het pakket kan geleverd worden in diverse uitvoeringen, van print + componenten tot getest en gebouwd in een kastje. Zie de file 4k8_cad.ams voor meer info. Bestelinfo : CADAMS systems, Postbus 8672, 5605KR Eindhoven, tel 040-552953 Fl **,** ***,** ***,** of ***,** op giro 4146981, onder vermelding van "4k8 modem pakket versie 1, 2, 3 of 4." In verband met de diverse voorschriften en gedragsregels zijn de prijzen in het bovenstaande weggelaten. Voor meer info kan men contact opnemen via telefoon of brief. 4 / De werking van het 4800 baud HAPN modem =========================================== De signaalopwekking (modulator) werkt als volgt: (bij jumper in stand FM) Het inkomende TTL signaal wordt eventueel geschakeld met RTS (PTT) in de 74HC132. Deze poort heeft een uniforme uitgangsimpedantie voor positieve en negatieve flanken, wat nodig is om de differentiator (C30/R31) aan te sturen. Deze differentiator produceert een smalle naaldpuls bij iedere verandering van de inkomende datastroom. Deze positieve en negatieve naaldpulsen worden vervolgens gefilterd in de 2 12db/oktaaf filters rond U15A en U15D. De -3db afsnijfrekwentie van deze filters is ca 2400 Hz. Daarboven wordt alles met maar liefst 24 db/oktaaf weggefilterd. Het resultaat is dat iedere 0 naar 1 overgang in de inkomende datastroom wordt omgezet in een positief 'pulsje' , en een 1 naar 0 overgang in een negatief 'pulsje'. Met dit signaal wordt vervolgens de FM modulator in de tranceiver aangestuurd. Als we een 'calibrate' commando geven aan de packet controller (afwisselend een en nul, oftewel een 010101010101010... patroon) dan 'vloeien' de positieve en negatieve pulsjes in elkaar over tot een sinus van 2400 Hz. De ontvanger moet een onderscheid kunnen maken tussen positieve pulsen, negatieve pulsen en geen pulsen. Daartoe wordt het signaal eerst versterkt (U14C) en gefilterd door een 4 polig laagdoorlaatfilter (U14D, U14A). De differentiator C44, R58 verschuift dit signaal 90 graden in fase. Hierdoor wordt op het moment waarop het uitgangssignaal van het filter maximaal is een nuldoorgang gegenereerd. Door een kleine drempel genereren comparators U16A, U16D op het moment van deze nuldoorgang korte digitale pulsen. De comparators U16C en U16B detecteren respectievelijk de positieve en negatieve pulsen. Deze digitale signalen worden gecombineerd tot korte pulsen die precies in het midden van het ontvangen positieve signaal maximum (U17B) en negatieve signaal maximum (U17A) staan. De set-reset latch U17C en U17D wint de oorspronkelijke data terug. Het carrier detect circuit lijkt veel op dat wat in de meeste fm transceivers zit. Het werkt op de ruis uit de FM detector als er geen signaal ontvangen wordt. Deze ruis bevat frekwenties tot zo'n 50 KHz. Het nog ongefilterde ontvangstsignaal wordt afgetakt achter de eerste versterker U14C. Met hoogdoorlaatfilter U15B worden de frekwenties beneden de 10 KHz weggefilterd, deze bevatten immers de 'gewenste' signalen en daarop mag de carrier detect niet reageren. De overblijvende ruis wordt gelijkgericht met D9. We houden dan een varieerende gelijkspanning over. Deze wordt nog eens door laagdoorlaatfilter U14B gevoerd en de schmitt-trigger poort U19A zet dit in een 'schoon' TTL DCD signaal om. De instelpotentiometer R74 stelt het DCD nivo in. Wat veel hoofdbrekens veroorzaakt is het gedeelte rond de analoge schakelaar U18. Deze MC14551, oftewel 4551 is een 4 voudige 2 standen schakelaar. Het ding is moeilijk te verkrijgen. De oorspronkelijke bedoeling van het VE3DNL ontwerp was dat op de 'ext LF' aansluiting het audio uit een 1200 baud afsk modem werd aangesloten, en op de 'ext data' aansluiting het TTL signaal uit datzelfde 1200 baud modem. 'TX lf' gaat dan naar de fm modulator in de transceiver, terwijl 'RXD' dan naar de packet controller gaat. Met de 'sw1' en 'sw2' aansluitingen zou je dan kunnen kiezen tussen 1200 bd en 4800 baud packet. Overigens moest de packet controller dan natuurlijk ook omgeschakeld worden tussen 4800 en 1200 baud HDLC snelheid, maar dat staat hier niet aangegeven. Echter, de huidige tendens is dat er voor verschillende modems ( b.v. 1200 en 4800 baud) aparte packet controllers gebruikt worden. Het omschakelcircuit rond U18 is daarmee nutteloos geworden. We kunnen het echter nog een nuttige functie geven, namelijk het 'uitschakelen' van het zendgedeelte van het 4800 baud modem. Daartoe solderen we pen 5 en 6 van de 4551 aan elkaar zodat de TTL data van het modem altijd aan de packet controller doorgegeven wordt. Pen 4 en 5 van U19B verbinden we dan met het PTT signaal zodanig dat alleen als PTT aktief is, het zendsignaal van het modem van pen 15 naar pen 14 op de 4551 doorgegeven wordt. Pen 1 van de 4551 laten we niet aangesloten. Op deze manier kunnen we, zonder steeds het modem te moeten loskoppelen, de transceiver ook gebruiken voor 1200 baud of voor phone. 5 / Afregelen en testen van het modem ===================================== Hiervoor is een voltmeter nodig. Een oscilloscoop kan zeer handig zijn in het geval van problemen. Er zijn 3 afregelpunten: - R44, de ingangsgevoeligheid, - R74, de carrier detect instelling en - R31, de uitgangs (zwaai) instelling. De ingangsgevoeligheid ---------------------- Voor deze afregeling wordt het modem aangesloten op een transceiver, welke op een niet in gebruik zijnde frekwentie afgestemd is. We meten de gelijkspanning op TP1. Met R44 moeten we deze spanning kunnen regelen. Is dat niet het geval en blijft de spanning op ca 8 a 10 V, dan loopt de uitgangsspanning van de eerste opamp vast tegen voedingsspanning. Verminder dan R45 van 100K naar 10K. In ieder geval moet de spanning op TP1 bij een niet in gebruik zijnde frekwentie ca 8 V zijn. Dit moet dus ingesteld worden met R44. Bij ontvangst van een ongemoduleerde draaggolf zakt deze spanning tot 0 V en bij ontvangst van een 4800 baud packet signaal ongeveer 4 a 6 V, afhankelijk van de zwaai van het tegenstation. De carrier detect ----------------- Daarna stellen we de carrier detect gevoeligheid in met behulp van R74. Dit is simpel: wederom afstemmen op een leeg kanaal en met R74 'CD out' op 0v zetten. Bij ontvangst van een signaal moet 'CD out' naar 5v springen. Deze instelling is afhankelijk van de ingangsgevoeligheid R44, dus als deze veranderd wordt moet de carrier detect gevoeligheid ook gecontroleerd worden. De zwaai -------- Als laatste hebben we dan natuurlijk de uitgangsspanning (zwaai) instelling. Dit is het lastigste omdat we meestal geen zwaaimeter ter beschikking hebben. De zwaai moet ongeveer op 3 KHz ingesteld worden. Er zijn een aantal mogelijkheden: 1 - Een tegenstation vergelijkt de uitgezonden signalen met andere phone signalen, het liefst met een oscilloscoop welke op de FM discriminator is aangesloten. 2- Kijk zelf met een oscilloscoop in je eigen transceiver op het punt op de FM modulator waar je het 4800 baud modem aan gaat sluiten. Wat voor een piekspanning staat daar als je flink in de microfoon fluit of blaast? Stel de uitgangsspanning van het 4800 baud modem in op ongeveer 60% van deze spanning. Denk er aan dat een te grote instelling van de zwaai veel ellende (splatter en nabuurkanaal storing) veroorzaakt. Als het allemaal goed werkt moet de zwaai tussen de 1 en 3 KHz gevarieerd kunnen worden zonder dat de neembaarheid van de packets vermindert bij het tegenstation. 6 / Het aansluiten op een transceiver, algemene tips ==================================================== Ontvangst --------- Probeer een punt te vinden wat zo dicht mogelijk op de uitgang van de FM discriminator zit. Meestal zitten daar ook de 'center meter', CTCSS, DTMF, digitale code squelch en dat soort circuits aangesloten. De impedantie moet zo laag mogelijk zijn. Er staat ook een DC component op dat punt die afhankelijk is van de (mis)afstemming. Deze spanning kan nog ooit van pas komen bij zwaaimetingen of voor andere highspeed modems. Het 4k8 modem heeft een AC gekoppelde ingang, dus de DC spanning kan geen kwaad. Wat wel problemen kan veroorzaken is de de capaciteit van de modemverbindingskabel. Monteer daarom altijd een stop weerstand met een waarde van ca. 1K tussen dit punt en het afgeschermde verbindingssnoer naar het modem. Ook kan de 910 of 455 khz rimpel die nog aanwezig is uit de fm discriminator problemen veroorzaken. Deze kan onder meer oscillatieneigingen in het 4k8 modem veroorzaken. Als deze aanwezig is kunnen we deze er af filteren door een eenvoudige RC combinatie met een rc tijd van ca 10uS, bijvoorbeeld C=1K en R=10nF. Als we de bovengenoemde stopweerstand gebruiken zetten we dus een condensator van 10nF na de stopweerstand naar massa. Door het gebruik van deze stopweerstand wordt ook voorkomen dat het squelch circuit van de ontvanger niet goed meer werkt. Squelch circuits werken meestal door de energie te meten in een frekwentieband ergens tussen de 15 en 50 KHz in het uitgangssignaal van de fm-discriminator. Vanwege de capacitive belasting van de verbindings kabel naar het packet modem kunnen deze hoge frekwentie's verzwakt worden. Zenden ------ Probeer een punt te vinden tussen de laatste modulatietrap en de varicap die de fm maakt. Het punt moet 'hf-dood' zijn, dus niet direct op de varicap, ook niet via een serieweerstand! Je moet toch zo dicht mogelijk bij de varicap zien te komen, bijvoorbeeld achter het smoorspoeltje wat de varicap van DC voorziet. Voorkom dat het modem de DC instelling van deze trap beinvloedt, aangezien dat verschuiving van de zendfrekwentie tot gevolg kan hebben of zelfs uit lock vallen van een PLL. Doordat er een condensator van 4.7 uF (C36) in de lf uitgang van het modem zit, en de uitgang een zeer lage impedantie heeft, is het mogelijk dat er laad en ontlaad verschijnselen optreden als het injectiepunt van DC nivo verandert bij het omschakelen van zenden naar ontvangen en omgekeerd. Als je een hele lange leader nodig lijkt te hebben om je packets goed bij het tegenstation te krijgen is er zoiets aan de hand. Verklein dan evt. C36 of zet een weerstand in serie om de beinvloeding van het modem op de modulatietrap te verminderen. Probeer evt. een ander punt te vinden wat niet van DC nivo verandert, bv ergens aan het eind van de modulatortrap. Let er op dat je niet al zendend de halve band doorfietst. Het komt vaak voor dat een station het (packet)verkeer ernstig stoort doordat er al hoogfrekwent vermogen gemaakt wordt nog voor dat de zender op zijn eindfrekwentie terecht is gekomen. Zo wordt bij tijd en wijle in Eindhoven het packetverkeer op 430.625 ernstig gestoord door de inschakelverschijnselen van een packetstation op 430.675. WAARSCHUWING: ------------- *ALLE* signalen die we hier injecteren komen direct op het uitgezonden rf signaal terecht. Er is namelijk geen filtering of limiting meer aanwezig tussen dit punt en de fm modulator. Wees daarom zeer voorzichtig en voorkom dat er bv. lijnoscillatorstraling van een monitor of het magnetische veld van een voedingstrafo (vooral schakelende voedingen zijn erg agressief op dit punt) opgepikt wordt. Ook hoogfrekwent mag niet naar binnen komen. Voorkom dit door gebruik van ferrietkerntjes, doorvoer condensatoren en een stopweerstand van ca. 1K - 10K vlak bij de modulator aansluiting. Let ook goed op de zwaai, op dit punt is het mogelijk om tientallen of zelfs honderden KHz (te) breed te moduleren. FM/PM jumper ------------ Er zit een jumper op het modem: FM/PM. Dit staat voor Frekwentie Modulatie en Phase (fase) Modulatie. Om te bepalen hoe deze jumper moet staan moeten we weten hoe de modulatietrap van de zender werkt. Als het frekwentiebepalende element direct beinvloed wordt door het modulatiesignaal, spreken we van FM. Bijvoorbeeld een varicap die in een oscillator is opgenomen. Fase modulatie gebeurt niet in de oscillator, maar erna. De frekwentie blijft constant, maar het oscillatorsignaal gaat door een faseverschuivend circuit waarvan de faseverschuiving gevarieerd wordt door bv een varicap, of een spoel met kern welke meer of minder in verzadiging gestuurd wordt (reactantie modulatie). Wiskundig gesproken is fasemodulatie hetzelfde als frekwentie modulatie waarbij het modulatiesignaal gedifferentieerd wordt. Vandaar dus de jumper. Voor FM wordt het signaal door een differentiator gevoerd (C30/R31) en voor PM gebeurd die differentiering in de PM-modulator van de zender zodat het netto resultaat hetzelfde is. Het grootste gedeelte van de amateurtransceivers werkt met FM. Er verschijnen ook vele ombouw/aansluit gegevens voor het 9600 baud G3RUH modem. Deze kunnen in de meeste gevallen ook voor het 4800 baud HAPN modem gebruikt worden. Spitten in de PLL loopfilters is niet nodig voor het HAPN modem. 7 / Modificaties/aansluitingen voor tranceivers ----------------------------------------------- Lees ze alle goed door, ook die modificaties die niet direct voor uw eigen transceiver bedoeld zijn. Er kunnen nuttige tips in staan... Icom IC240 (door Rob, PE1CHL) ------------------------------ Ik heb de volgende aansluitingen gemaakt: - LF-uit: via een weerstand van 10K wordt dit afgetapt van het knoopunt van R35, R38, R39, R41 en C39. - LF-in: via een weerstand van 15K wordt dit toegevoerd aan het knooppunt van R111 en C149. Deze aansluitingen zijn naar buiten gebracht via vrije pennen van de ACC plug. De serieweerstanden verminderen evt. capactieve belasting en voorkomen rampen bij verkeerde aansluitingen (bijv aan de +12 of zo). Icom IC275 en IC475 (door Joop, PE1DNA) ---------------------------------------- De AQS aansluiting (13 polige connector achterop) leek in eerste instantie geknipt voor het aansluiten van het 4800 baud modem. Tijdens testen bleek echter dat de output van de fm detector door een r-c combinatie van ca 8 Kohm en 10nF gaat, waardoor er een differentiering plaatsvindt. Daarom heb ik een nieuwe aansluiting gemaakt, bijna direct op pen 9 van IC6, een MC3357. Dit is o.a. de fm detektor en zit op het MAIN board aan de onderkant van de transceiver. Zoek eerst IC6 op, de MC3357. Die zit iets links onder het midden van het MAIN board. Daarboven zit een spoeltje, L23 en meteen links daarvan ligt een draadbruggetje op de print. Dat zit ook aan pen 9 van IC6. Soldeer aan dit draadbruggetje de plus van een klein elco'tje van ca. 10 uF. De min van het elco'tje via een weerstand van 10K naar massa (IC6 pen 15). Vervolgens knippen we het zwarte draadje wat aan pen 4 van P13 zit, de connector links van de draadbrug, eraf (van boven naar onder tellen). Deze gaat naar de AQS aansluiting 5, AQAO. We solderen dit draadje aan het knooppunt van de zojuist geinstalleerde 10k en 10uF. Nu hebben we op pen 5 van de AQS connector het direct gedemoduleerde fm signaal ter beschikking, alleen de DC component is eraf. R45 op het modem moet worden verkleind naar ca 22k om te voorkomen dat de eerste opamp vastloopt. Dit moet waarschijnlijk bij alle FM detectoren die met een MC3357 uigerust zijn gebeuren. Voor het zenden bleek geen modificatie noodzakelijk te zijn, pen 2 van de AQS connector is de laagfrekwent ingang en zit direct op de modulator. De 13 polige connector is o.a. verkrijgbaar bij Eijlander electronics te Ede. Icom 251E (door Michel, PE1KHO 18/07/90) ---------------------------------------- Schroef de bovenplaat los. De main print is nu zichtbaar. Hier moeten de modificaties aangebracht worden. RX: --- Het ontvangstsignaal kan van het knooppunt R196,R165 geplukt worden. Er hoeft verder geen R of C tussen, kan rechtsreeks naar het modem. Het knooppunt bevindt zich links achter op de hoofdprint, ongeveer 2x2 cm van de hoek. TX: --- We moeten het tx-signaal van het modem via een - 6k8 - weerstand direct injecteren op de anode van de varicap D11. Dit is dus het knooppunt R57, D11, C53. Het knooppunt bevindt zich links voor op de hoofdprint. Ongeveer 4x5 cm van de linker voorhoek. Naar buiten voeren: ------------------- Voor het naar buiten voeren van de RX/TX signaaldraden kunnen de spare connectors gebruikt worden. Omdat die rechts achter zitten is de weg die het signaal af moet leggen relatief lang. Het is ook mogelijk om de signaalweg binnen de zender zo kort mogelijk te houden, door links achter 2 extra (tulp)uitgangen te maken. Succes, de PE1KHO commentaar (pe1dna): we zie hier dat het signaal van het modem op een punt wordt toegevoerd wat niet HF dood is. Dit kan ernstige gevolgen hebben voor de spectrale reinheid van het uitgezonden signaal! Icom 211E (door Henk, PA0HZP) ------------------------------- Schroef de bovenplaat los. De componentenzijde van de main print is nu zichtbaar. Hier moeten de modificaties aangebracht worden. De Rx modulatie wordt via een serie schakeling van 10K en 0.1uF aangesloten op het knooppunt C52, C53, R57 en varicap D11. Door de de ontkoppeling van C52 (4n7F) is dit punt redelijk hoogfrequent koud. Dit punt bevindt zich rechtsvoor op de main print, ca. 3 cm van de rand. Dit knooppunt is moeilijk vanaf de componentenzijde te bereiken. Bij de gemodificeerde transceiver waren de aansluitdraden naar C53 voldoende lang om met een kleine soldeerbout deze aansluiting tot stand te brengen vanaf de componentenzijde. Het RX signaal wordt via een serie weerstand van 10K van het testpunt CP5 afgenomen. Dit testpunt bevindt zich aan de rechter achterzijde 2 cm rechts van de keramische resonator met de opdruk "455D". De PTT kan aan de PTT annsluiting van de microfoonaansluiting aangesloten worden. De modem aansluiting kabel komt via een ventilatie gleuf in de achterzijde de transceiver binnen. Zorg voor een goede trekontlasting. Icom 245E (door Henk, PA0HZP) ------------------------------- Schroef 4 schroeven aan de zijkant los. Verwijder de SSB unit door 4 schroeven aan de zijkant te verwijderen en maak de connectoren naar deze unit los. Sommige kabeltjes zijn aan beide zijden gesoldeerd en behoeven niet los genomen te worden. Kantel de SSB unit over het front heen. Maak 4 schroeven aan de zijkant van de blikken PLL doos los. Deze doos moet 70 graden richting front gekanteld worden. De main print is nu zichtbaar. De aansluitingen moeten onder de PLL doos op de soldeerzijde van de main print gemaakt worden. De Tx modulatie wordt via een serie schakeling van 10K en 0.1uF aangesloten op het knooppunt C83, C84, R108 en varicap D15. Door de de ontkoppeling van C84 (4n7F) is dit punt redelijk hoogfrquent koud. Het RX signaal wordt via een serie weerstand van 10K van het knooppunt R41, R42, R45, R46 C41 afgenomen. De PTT kan aan de PTT aansluiting van de microfoonaansluiting aangesloten worden. Voor het aansluiten van het modem op de transceiver heb ik een 5 polige 180 graden DIN chassisdeel gemonteerd achter op de kap waar ook de luidspreker in is geplaatst. Om demontage eenvoudig te maken zijn 2 kleine pluggen geplaast in de bedrading naar de main unit en ssb unit. Kenwood TR9130 (door Roel, PE1JLJ) ---------------------------------- Modem aansluitpunten van de 9130 van Kenwood: TX op de top van de potmeter die de zwaai regelt met FM (VR 1). Dit is aan de bovenkant van de trx, vlak naast het kristal. RX op de top van kruising r 110, c 108, c 109 en r 136, net achter de detector dus. Er zijn geen modificaties nodig. Kenwood TM-721/TM-731(?) (door Peter, PE1NNH) --------------------------------------------- Receive audio: -------------- IC2 op de print aan de onderzijde van set is de BAND switch, op pen 6 van dit kleine smd printje komt het audio van de 2m module binnen, op pen 7 het audio van de 70cm module. Wil je alleen het audio van de MAIN frequentie hebben, tap dan af op punt 5 (Out A) van dit IC. Op punt 4 (Out B) is steeds het audio van de SUB band te vinden. Als je punt 5 wil gebruiken moet je even het spoortje volgen naar pen 8 van IC5 en pen 8 van IC6. Ergens achter een van de smd printjes vind je dan een gaatje in de print waar je een pennetje in kunt solderen. Aangezien dit signaal een amplitude heeft van ongeveer 500 mV moet R45 op het modem vervangen worden door een weerstand van 18K. Modulatie: ---------- Hiervoor moeten twee aansluitingen worden gemaakt, een voor 2m en een voor 70cm. Om de bewuste aansluitingen te maken moet het voorste gedeelte van de set worden weggekanteld. Dit kan door de schroeven in de sleuven half los te draaien en de overige helemaal te verwijderen. Zoek nu op de print, die is bevestigd aan het 'hoofdgedeelte' van de set (print hoeft niet los). IC6 is een 4558 van het oppervlakte montage type. Vanaf pen 1 lopen twee spoortjes via R50 en R51 (beide 10K) naar twee connectors die aan de andere zijde van de print zijn gemonteerd. De ene connector is verbonden met het 2m gedeelte, de andere met het 70cm gedeelte. Voer het laagfrequent nu toe op deze punten van de connectors. Modem afregelen: ---------------- Regel met R44 de gelijkspanning op de kathode van D8 af op ongeveer 9 V. Tijdens een 4k8 packet zakt de spanning naar ongeveer 6 V. Let er in ieder geval op dat de 4k8 signalen achter de eerste opamp niet tegen de voedingsspanning aanlopen. Het tx laagfrequent heeft bij mij een amplitude van 520 mV. Dit resulteert in een zwaai van 3 kHz. Voor alle duidelijkheid, er zijn geen modificaties nodig en de set blijft gewoon geschikt voor phone en 1200 baud packet. Bedenk wel dat er constant signaal staat op de uitgang van het modem. Gebruik daarom de MC14551 met het RTS signaal om het tx laagfrequent alleen de set in te schakelen wanneer er uitgezonden moet worden met 4800 baud. Op die manier wordt de modulatie van de 1200 baud packets niet aangetast. Kenwood TM731E (door Rob PA3EQB) -------------------------------- Allereerst wilde ik opmerken dat mijn modificatie gebaseerd is op het verhaal wat Peter PE1NNH in zijn TM721 heeft uitgevoerd. Receive audio: -------------- IC4 op het RX-deel van de set is de BAND SWITCH, dit IC is eigenlijk een SMD-unit. Ik heb alleen de audio van de MAIN BAND gebruikt en dit kan je aftappen van punt 5 (IC4 - Out A). Toen ik het spoortje vanaf punt 5 van IC4 volgde kwam ik rechts van IC7 (ook een unit) bij het plus-teken van C52 een leeg soldeer-eilandje tegen. Hierop is dus het MAIN BAND audio aanwezig. Net zoals in de TM721E heeft dit signaal een amplitude van ca. 500mV en moet R45 op het 4k8 modem vervangen worden door een weerstand van 18K. Modulatie: ---------- Hiervoor moeten 2 aansluitingen worden gemaakt, een voor 2 en een voor 70. Het audio wordt aangesloten op de potmeter VR3, die zowel op de 2m-tx-unit als op de 70cm-tx-unit zit. Deze potmeters bevinden zich vlak bij de rechthoekige metalen doosjes waarin de PLL-units zitten. Het 2m-tx-audio kan worden toegevoerd aan een soldeer-eilandje. Tussen de loper-aansluiting van VR3 en punt 1 van de MIC AMP-unit zit dit lege eilandje, wat verbonden is met de "hete" kant van VR3. Het 70cm-tx-audio kan helaas niet via een eilandje aan de "hete" kant van VR3 worden aangeboden. Je zult hier een "op hoop van zegen" soldering moeten toepassen. Ik heb direct aan de "hete" kant van VR3 een draad gesoldeerd, het was even zweten, maar met een dunne punt in de Weller is het te doen. Doordat ik hier geen gebruik maak van een 14551 in mijn 4k8 modem, moest ik een voorziening treffen om te voorkomen dat de tx-audio uitgang van het 4k8-modem continu aan VR3 in de TM731E hangt. Wanneer je dit niet doet kan je geen phone meer plegen met de set. Als je evt. je 1k2 modem via de mic-ingang van de set aansluit, komt het 1k2 audio voornamelijk in je 4k8 modem terecht... Ik heb dit simpel opgelost door de PTT-signaal van het 4k8 modem via een weerstandje aan de basis van een BC547 toe te voeren. In de collector van de BC547 zit een reed-relais met 1 maakcontact. Beveilig de BC547 tegen te hoge spanningen afkomstig van het relais, door over het relais in SPER een diode te solderen. De emitter is met gnd verbonden. Het tx-audio v/d 4k8 modem wordt via dit maakcontact aangeboden aan VR3. Deze oplossing is simpel, maar het werkt goed. Voor vragen over of verbeteringen van deze modificatie, ben ik te bereiken via PI8ERG. Groeten en succes, Rob - PA3EQB Kenwood TM531 23cm transceiver (door Hendrik, PE1HML) ----------------------------------------------------- Rx: Het signaal wat op punt 6 van de microfoonaansluiting staat is "unsquelched audio". dit komt via wat omwegen uit pin 14 van IC2, het middenfrekwent + fm detektor ic. Dit signaal blijkt goed genoeg te zijn voor het 4800 baud modem. Tx: Hiervoor maken we een injectie punt op VR3, de zwaai instel potmeter. Daartoe maken we de bovenkant van de TM531 open (waar het luidsprekertje zit). We zien dan VR3 duidelijk zitten tussen wat andere moduultjes. De bovenkant heeft een metalen kraag, dit is de loper van de potmeter. We solderen aan de kant waar elco C89 zit (daar is de meeste ruimte) een weerstand van 3k3 aan de ZIJkant van dit kraagje. Niet erbovenop, anders kunnen we de potmeter niet meer verdraaien. Eerst de beide draadjes van de weerstand op ca 4 mm afknippen. Een afgeschermd snoertje solderen we aan de andere kant van de weerstand. Wel eerst de signaaldraad een paar keer door een klein ringkerntje halen. De afscherming van het snoertje kan aan de behuizing van de PLL unit gesoldeerd worden. Op het injectie punt wat we nu gemaakt hebben staat wel een DC spanning (tijdens zenden) van ca 1V, maar dat is niet erg. Het snoertje kunnen we naar buiten voeren door een opening onder de voedingssnoer doorvoer. Denk wel aan trekontlasting! Motorola MC80 UHF mobilofoon (door Paul, PA0SON) ------------------------------------------------ Voor de zekerheid, en dat bleek achteraf maar goed ook, heb ik de voedingspunten van alle ic's voorzien van een klein tantaaltje. Geen oscillatieverschijnselen gehad. Aansluiting 4k8-modem op Motorola MC80 Voor de bekabeling voor zend- en ontvangstsignalen gebruik ik een afgeschermde microfoonkabel van goede kwaliteit (weinig capaciteit). -Ontvangst: binnenader via een ferrietkraaltje op punt 6 van de CA3089E (knoppen MC80 naar je toe, bestuckte kant naar boven, de CA3089E zit dan rechts voor.) Afscherming vastsolderen op punt 5 van de CA3089E. -Zenden: Binnenader via een ferrietkraaltje op knooppunt R122, C122 en L121. (knoppen MC80 naar je toe, bestuckte kant naar boven; rechtsboven het zendkristal is L121 gemonteerd, rechts onder L121 zit R122 (100k), binnenader solderen op linkerkant van deze weerstand). Afscherming aan nabijgelegen massavlak solderen. De MC80 is erg gevoelig voor mf-instraling (10,7 MHz), het is beslist nood- zakelijk de ferrietkerntjes te gebruiken. Let op de aardlipjes aan de onder- kant van de MC80 die het kontakt tussen het chassis en de plastic (met kool- stof bespoten binnenkant) behuizing verzorgen. De PTT-lijn via een ferrietkraaltje aansluiten op pen 5 van de microfoonplug. (ferrietkraaltje BUITEN het chassis houden - tegen straling van de ptt-lijn in het ontvangst-mf) suc6 Paul PA0SON (@PI8DXE / @PI8ZAA) Opmerking: Het mf filter van de MC80 is slecht 12 KHz breed. Zorgvuldige afregeling van de MC80 is een must! Yaesu FT-212/FT-712 (door Rob, PE1CHL) -------------------------------------- Received audio: via 3K3 serieweerstand afgetapt van het knooppunt van R08 en R10, en pin 11 van Q01 op de IF unit. Modulatie: via 18K serieweerstand toegevoerd aan de top van VR03 op de main unit. Bij de FT212 is dit het knooppunt met R36, bij de FT712 het knooppunt met R27. De microfoon voorversterker kan, indien er geen voice unit gemonteerd is, worden afgeschakeld door tijdens zenden pin 10 van Q02 op de MIC UNIT via een diode naar massa te trekken. (anode van de diode aan Q02, kathode naar buiten uitgevoerd en in het modem tijdens zenden naar massa getrokken.) Dit kan nuttig zijn als er op de transceiver ook nog een 1200 baud modem aangesloten is (via de MIC ingang), waarvan de audio output niet kan worden afgeschakeld. De kabel waarmee de aansluitingen gemaakt worden (normale 4-aderige afgeschermde audio kabel) kan naar buiten gevoerd worden via een tule gemonteerd in het gat onder de coax uitgang (antenne). Dit gat is met een klein aluminium plaatje afgedicht. Yeasu FT-270R(H) (door Maarten, PE1KAQ) --------------------------------------- Rx: Zoek de MC3357P (Q16) op, deze zit onder het 22.056 X-tal aan de rechterkant van de set. Soldeer op pen 9 de + van een 10uF C. Aan de - kant van deze C komt een R van 10K naar massa en de ingang van het 4k8 modem. Dan R74 (50K pot.) zo afregelen dat de DCD-LED net uit is als de frekw. niet bezet is. Tx: Zoek de LA362A (in het schema v.d. set als LM2902) Q35. Dit IC zit aan de linkerkant van de set, onder het eventueel geplaatste CTCSS (tone-squelch) printje. Soldeer op pen 12 een R van 47K, met de andere kant naar de uitgang van het 4k8 modem. Nog een tip. Bij mij stoort de TNC nogal op de ontvangst. Daarom heb ik in de PTT lijn van de TNC 2x een fxr spoeltje, met daar tussen een C van 33nF naar massa gezet. Een soort T filter dus. Ten overvloede: ik neem geen verantwoording voor het gewroet in uw eigen set. Vragen hierover kan men stellen aan Maarten de Boer, PE1KAQ. Mail: maarten@pe1kaq of maarten%pe1kaq@pe1jlj OF PE1KAQ@PE1GCB Yaesu FT480r (door Hendrik, PE1HML) ----------------------------------- Om het modem goed te laten functioneren moet men het audio direct na de discriminator aftappen. Het te moduleren signaal moet rechtstreeks op de modulator aangeboden worden. Dit om verminking van het signaal door audio processing te voorkomen. De FT480r bevat een fm-discriminator die uit discrete componenten is opgebouwd, een 455 kHz filter met twee diodes (d10 en d11). Aan de modulator zijde is een vxo toegepast (xm01). Om nu de juiste signalen op de juiste plaatsen aan te sluiten, en het geheel tegen verkeerd aansluiten te beveiligen, moet men het volgende doen: Uitvoering: ----------- Men neme: - 3 stukjes coax kabel dun ( dunne audio kabel) van elk 50 cm, liefst verschillende kleuren - Een kruisschroevedraaier - Een fatsoenlijke soldeerbout - Een stukje krimpkous lengte 2 x 2cm, diameter 6mm. - Een weerstand van 10 kohm - Een Elko van 4u7 16 volt - Een kabelbindertje. Leg de tranceiver zonder beugel ondersteboven op tafel met de knoppen naar je toe. Draai de schroeven in de rail van de beugel links en rechts een paar slagen los. Verwijder de schroef midden achter de luidspreker (niet die van de luidspreker!) en de schroeven links en rechts achter aan de zijkant. Beweeg nu de hele plaat iets naar achter ( om onder uit het front vandaan te komen) en iets omhoog. Verwijder de stekkertjes van de luidspreker en klap de kap linksom naast de tranceiver. Rx aansluiting: --------------- We kunnen nu de discriminator lokaliseren rechts voor op de print. Het filter is een grijs blokje en rechts daarnaast staan twee diodes. we sluiten aan de bovenzijde van een van de diodes de 10k weerstand aan waarvan de draadjes ingekort zijn tot 3 mm. sluit aan de andere zijde van de weerstand een coaxkabel- tje aan. Schuif een stukje krimpkous over de kabel tot over de weerstand, zorg er wel voor dat de buitenmantel er tussen uit komt. Draai de buitenmantel bij elkaar en schuif er een stukje kous op, krab wat lak weg op de aardrand die om de print loopt en soldeer de mantel aan aarde. Tx aansluiting: --------------- Neem een tweede stukje kabel, lokaliseer de xm01 voor op de print, links van het midden, een zilverkleurige module. Bij de linkervoorhoek van deze module staat een printpen (3 mm er vandaan). Dit is de toneburst input rechtstreeks op de modulator. Hier sluiten we de min van de elko aan en aan de andere zijde van de condensator de kern van de kabel. Haal de kern wel eerst een paar keer door een ringkerntje om te voorkomen dat er hf naar binnen glipt. Schuif wederom een stukje kous hierover maar laat de mantel er weer tussen uit komen. Scherm de mantel met wat kous af en sluit hem aan op de printpen die iets naar voren staat en die duidelijk aan massa ligt. PTT aansluiting: ---------------- Sluit de derde kabel aan op de microfoon plug, hier kunnen we nu ook bij, de afscherming aan 7 en de kern aan 6, dit om de ptt te kunnen bedienen. Leg de drie kabels naar elkaar toe en voer ze langs de kabelboom midden in de tranceiver naar achteren, en steek ze door het gat achter de luidspreker naar buiten. Veranker de kabels met een kabelbinder aan de draadboom. Sluit de luidspreker weer aan en maak de transceiver voorzichtig dicht. Veel pr plezier! Hendrik - PE1HML Yaesu FT780R (door Piet, PA3BZO) -------------------------------- Benodigd materiaal: 3 stukjes afgeschermde kabel ------------------- 1 weerstand van 10Kohm 1 Elco van 4u7 1 Ferriet ring stukje krimpkous Algemeen: Maak de onderkant van de transceiver open (doe dit --------- voorzichtig om beschadiging van de connectors die aan de bodemplaat bevestigd zijn te voorkomen). Verwijder 1 van de 2 connectors die achter het luidsprekertje gemonteerd zijn. Door de ontstane opening voeren we de 3 kabeltjes naar binnen. Plaats de transceiver nu ondersteboven voor u op tafel, met de knoppen naar u toe. RX aansluiting: Deze komt op de discriminator. Zoek het grijs/witte --------------- blokje (CD01) op, iets onder het midden van de print met daarvoor 2 diodes (D02 & D03). Op een van deze diodes solderen we op de bovenzijde de 10Kohm weerstand. Aan het andere pootje van deze weerstand komt de binnen-ader van ons kabeltje. De afscherming leggen we aan aarde. (gebruik bv. de connector die hier net voor zit, de zwarte draad is aarde). Zorg er wel voor dat nergens sluiting kan ontstaan. TX aansluiting: Deze komt direct op de FM MODULATOR (XM01). Zoek --------------- hiervoor R265 op. Deze weerstand zit links op de print achter de 12 polige connector (J9). (Volgens schema is dit een 47K weerstand. Maar bij mij zit er een 10K weerstand en staat er C265 op de print). Op het knooppunt van de weerstand en de XM01 (het pootje aan de print zijde) solderen we de elco van 4u7 (min aan R). Aan het andere pootje komt weer een kabeltje, waarvan de binnen- ader een paar keer door de ferriet ring is gehaald (om hoogfrekwent terugwerking tegen te gaan). De buitenmantel weer aan aarde leggen en zorg dragen dat er geen sluiting kan ontstaan. PTT aansluiting: Deze komt aan de microfoon connector. Binnenader ---------------- aan pin 6 en mantel aan pin 7 (aarde). Zet de kabeltjes vast aan de kabelboom en voer ze door het gat in de bodemplaat naar buiten. Plaats de bodem- plaat terug. Nu kunt u de zwaai instellen met de potmeter op het modem. Succes en tot werkens. 73's de Piet PA3BZO@PI8ZAA.NB.NLD.EU [44.137.24.50] Yeasu FT290 R II (door Harry, PA3AOU) ------------------------------------- Rx: zoek de MC3357P (Q01) op. Soldeer op pen 9 de + van een C van 10 uF, 16V. Aan de - kant van deze C een R van 10k naar massa. Het knooppunt gaat direct naar de ingang van de 4k8 modem. R74 zo afregelen dat de DCD led net uit gaat als de frequentie niet bezet is. Tx: Mijn zenderprint komt niet overeen met het bijgeleverde schema. Toch hebben ze een gemeenschappelijk punt welke voor ons doel te gebruiken is. Zoek naar een elco van 1uF, C117. De min zijde van deze C loopt via een dun printspoortje naar een ander deel van de print. Krab zeer voorzichtig de groene deklaag weg en soldeer een R van 1k aan dit printspoortje. De andere zijde van deze R gaat direct naar de 4k8 modem. De afscherming van het gebruikte snoer kan direct op een nabijgelegen spoelbehuizing worden gesoldeerd. Met mijn FT290 staat R31 (zwaai) op 1/3 slag van 'nul'. YAESU FT227RA (door Jan, PA0BJE) -------------------------------- RX: Verwijder bovendeksel FT227RA. Op het PCB is onderaan rechts een lege plaats. Zoek in deze buurt naar een testpen die naar R 134 gaat. Deze testpen is de aansluiting van een afgeschermde binnenader. Buitenkant aan een aardpunt solderen. TX: Verwijder onderdeksel FT227RA. Zoek boven in het midden naar meerdelige connector J03. Sluit van een afgeschermde kabel de middenader aan stekker punt 9. Laat de bestaande aansluiting zitten, die van de modulator afkomt, haal mikeaansluiting uit de FT227RA. Hiermee is de ingreep op de FT227RA afgerond. Kabels kunt u naar buiten voeren naar eigen inzicht, door gaten in de resp deksels te boren. Plaats de deksels weer in oude situatie terug. Opmerking 4k8 modem: -------------------- Ik heb geen extra modificaties doorgevoerd voor zover al te vinden in 4800 baud modem versie (1.0) Wel heb ik uit ervaring/gewoonte d.m.v. tantaals 2.2uF 35V alle IC's zo dicht mogelijk bij de voedingspunten ontkoppeld. resultaat --------- Het geheel werkt prima, testen doorgevoerd met joop@pe1dna. Aansturing varicap gedeelte geen probleem, en zwaai is vanuit het modem prima in te stellen. veel succes met 4k8 de Jan@pa0bje Stiphout. Yaesu FT 2400 (door Max, PE1LGT) -------------------------------- Hoi. Ter info voor je 4k8 archive: 4k8 is zondermeer op een Yaesu FT 2400 aan te sluiten. Gebruikt zijn de punten 'mod. in' en 'disc. output' die zowel op het interface- als het main-board te vinden zijn. Jumper op modem in de stand fm. Indien gewenst kan ik wel een ombouw verhaal genereren. Maar 't is allemaal vrij simpel. Ik gebruik dezelfde aansluitingen ook voor 1k2, en gebruik voor 1k2 de DCD van het 4k8 modem. Bij de set werden helaas geen Gelderse 4k8 stations geleverd dus het blijft vooralsnog een tikke aan de te stille kant in PA_GL. 73 Max. 8 / Algemene aansluittips voor packet controllers ================================================= Voor het aansluiten van modems op packet controllers hebben we in het algemeen slechts 4 signalen nodig : PTT, CD, RXD en TXD. PTT (Push To Talk) ------------------ Oftwel de zend-ontvangst omschakeling. Dit is een signaal wat uit de packet controller komt. Meestal gaat het signaal niet naar het modem maar direct door naar de transceiver. De enigste redenen dat het signaal op het modem gebruikt zou kunnen worden zijn: - Het is een 'kaal' TTL signaal en heeft nog buffering nodig voor we er de transceiver mee aansturen. De meeste transceivers hebben een 'stevige' verbinding naar massa nodig om op zenden om te schakelen, dwz een reedrelais of een FET. Een transistor als PTT schakelaar is ook mogelijk, maar de zg. kniespanning van een transistor geeft bij sommige transceivers problemen omdat dan pas naar zenden omgeschakeld wordt bij een zeer lage spanning op de PTT ingang. - Ook een watchdog circuit moet er in zitten. Dit is een zendtijd begrenzer waarmee we voorkomen dat bij problemen in de packet controller de zender te lang aan blijft staan. - Op het modem kan het PTT signaal gebruikt worden om een analoge schakelaar mee te bedienen, zodat het zendsignaal van het modem alleen doorgegeven wordt aan de transceiver als we daadwerkelijk een packet uit willen zenden. Dit is een must als we het modem willen combineren met een ander packet modem, bv 1200 of 9600 bd. Het is ook mogelijk om met het PTT signaal de datastroom in te schakelen zodat het modem alleen laagfrekwent output produceert als PTT aktief is, maar een volledige isolatie met behulp van een analoge schakelaar verdient de voorkeur. De polariteit van het PTT signaal (op de packet controller ook wel RTS genoemd) is uiteraard belangrijk. Is het signaal hoog aktief of laag aktief? Op veel modems is er een voorziening om het eventueel te inverteren. Het vergt enig experimenteren om dat goed te krijgen. CD (Carrier Detect) ------------------- Hiermee ziet de packet controller of het kanaal 'vrij' is. Het is een uitgang van het modem. Het is erg belangrijk dat dit signaal zo snel mogelijk is, dwz dat er binnen enkele milliseconden nadat het kanaal gebruikt wordt, dit signaal ook aktief wordt. Anders zou de packet controller ten onrechte kunnen besluiten om een packet uit te gaan zenden in de tijd dat het CD circuit nog bezig is in werking te treden, wat dus een botsing veroorzaakt met het reeds zendende station. Ook is het belangrijk dat op *ieder* signaal gereageerd wordt, dus ook op phone signalen, kale carriers of andere modulatiemethoden. Een andere eis is dat ook zwakke signalen het CD circuit in werking moeten laten treden. Dit is zeer belangrijk om het zogenaamde "hidden terminal" effect te voorkomen. Een kort scenario om deze kreet te verduidelijken: Station PI8ABC is een BBS, station PA4XYZ is iemand die met een kleine zolderantenne werkt maar vlakbij het bbs zit, en station PE5ABC zit met een buitenantenne maar verder weg van het bbs. Stel nu dat zowel PA4XYZ als PE5ABC met het bbs A in verbinding zijn. Door zijn slechte antennepositie hoort PA4XYZ het signaal van PE5ABC maar nauwelijks. PA4XYZ heeft zijn squelch echter zover opgedraaid dat hij alleen nog maar het bbs hoort. Hij kan dus niet meer detecteren dat PE5ABC aan het zenden is. Wat gebeurt er nu als het bbs data naar beide stations aan het zenden is: Aangezien PA4XYZ niet hoort dat dat PE5ABC in de lucht is, zal deze steeds 'dubbelen'. Het resultaat is dat er veel herhalingen nodig zijn om de informatie over te brengen. Als PA4XYZ zijn squelch (die in dit geval het CD signaal produceert) wat kritischer had afgesteld, had zowel hij als PE5ABC minder herhalingen nodig gehad om de dezelfde data over te brengen. UIteraard moet ook het CD signaal de juiste polariteit hebben. Mogelijk moet er ook hier wat geexperimenteerd worden. Het CD circuit van het 4800 baud HAPN modem detecteert alle signalen, dus ook phone, rtty, 1200 baud packet enzovoort. Alleen als signalen veel te breed gemoduleerd zijn en er daarom veel vervorming optreedt bij de fm demodulatie, kan het zijn dat het CD circuit aanneemt dat het kanaal vrij is. Dit gebeurt echter ook bij het squelch cicuit van uw eigen FM transceiver. RXD (Received data) ------------------- De gedemoduleerde data van het modem. Een uitgang van het modem dus. De polariteit van de packet data is niet belangrijk, een inverter meer of minder in de datalijnen maakt dus niet uit. Het zou een overweging kunnen zijn om de data te ANDen met het CD signaal. Immers, dan produceert het modem geen data meer als er alleen ruis wordt ontvangen (als CD niet aktief is). Dit kan voordelen hebben voor de performance van de packet controller die dan geen moeite meer hoeft te doen om in de gedecodeerde ruis data te herkennen. Dit kunnen we alleen doen als we absoluut zeker zijn van een goede werking van het CD circuit. Een belangrijk punt wat we in de gaten moeten houden is dat er geen vervorming optreedt in het tijdsdomein. Vooral de gebruikers van de OptoPcScc kaart die lange kabels gebruiken tussen de PC en de modems moeten oppassen dat ze niet te veel informatie verliezen door verschil in flanksteilheid bij de opgaande en neergaande flanken van het TXD en RXD signaal. Zo mist ondergetekende ongeveer 25 microseconden (ca 10% van de bit-tijd bij 4800 bd) bij gebruik van 6 meter kabel tussen de scc kaart en de modems. Als deze tijd te groot wordt zijn allerlei subtiele problemen het gevolg. TXD (Transmit data) ------------------- De te moduleren data naar het modem, een ingang van het modem dus. Ook hier geldt dat de polariteit onbelangrijk is. De bij packet gebruikte NRZI codering zegt alleen dat een 0 een verandering van het nivo veroorzaakt, en een 1 niet. Zoals bij de beschrijving van het PTT signaal al verteld is, kan het voordelen hebben om de TXD te ANDen met dit PTT signaal. Het 4800 baud modem produceert dan geen laagfrekwent signaal als hij niet aan het zenden is. Let wel, om een 1200 baud AFSK modem 'stil' te krijgen is meer nodig.. Ook als we geen data aanbieden produceert dat ding een fluittoon. 9 / Aansluitgegevens voor diverse packet controllers ==================================================== DTNC_1 interfacing (door Roel, PE1JLJ) -------------------------------------- *** ondanks dat dit geschreven is voor de dtnc_1, is dit in principe bruik- baar voor elke tnc die een 7910 of 7911 heeft als modem ic. Het DTNC_1 modem is voorzien van een 7910, die voor zowel codering als decode- ring zorgt van 1200 baud signalen. Aangezien de meeste signalen, die de hapn modemprint nodig heeft, ook aanwezig zijn op de 7910, was het idee geboren de 7910 te verwijderen en op het lege voetje de signalen aan te bieden, die de hapn print nodig heeft of maakt. De volgende signalen worden aangeboden op het voetje: - data carrier detect - receive data - transmit data - request to send - + 5 V - - 5 V - Ground Verder hebben we dan nog twee spanningen over die je moet aansluiten, de + en - 12 V. Aangezien in zover ik weet alle tnc's RS232 drivers zitten, kun je die spanningen zo gebruiken voor de hapn modem print. (Dit geldt helaas niet voor rs232 interfaces die opgebouwd zijn rond de MAXIM MAX232. red.) Het aansluiten op het voetje kan het beste als volgt gebeuren: - haal de 7910 uit het voetje, prik hem op geleidend piepschuim en bewaar 'm uiteraard goed. - neem een verguld, gedraaid voetje en laat in de volgende pennen aan de 'inprikkant' (dus in de busjes) een klein beetje tin vloeien: 2, 4, 9, 10, 12, 25 en 26. - neem een 9 aderig bandkabeltje en soldeer daarvan ader 1 t/m 7 aan de gemaakte punten van het ic voetje. De overige 2 draden worden dus de 12 V aansluitingen. - sluit deze draden als volgt aan: voetje signaal ----------------------- 2 + 5 V 4 - 5 V 9 Ground 10 TxDa 12 Rts 25 CD 26 RxDa en sluit daarna + en - 12 aan op de overgebleven draden. - Prik het vergulde, gedraaide voetje vervolgens in het voetje van de 7910. De interfacing is nu compleet. Bij gebruik van KISS moet nu door middel van de speciale kiss commando's de dtnc verteld worden dat hij 4k8 moet werken. Dit kun je doen door param 144 6 37 te sturen vanuit de autoexec.net file, waar ook de andere params staan. Aanbevolen waarden: param value -------------- 1 5 ; tx delay 50 ms 2 64 ; p-persistance 64/255 3 25 ; slottime 250ms 4 5 ; tailtime 50ms 6 65 ; 'kiss alive' led uit (optioneel) 6 37 ; set hdlc baudrate 4800 param 2 kan worden geregeld met de ax25 persist option en param 5 is halfduplex dus default. Helaas is het vanwege de beperkingen van de gebruikte programmeertaal op dit moment nog niet mogelijk om het 4800 baud modem te gebruiken in samenwerking met de normale commando-software in de DTNC. Men is dus aangewezen op de KISS mode in de DTNC software. gaarne commentaar en problemen naar: roel@pe1jlj, 44.137.40.3, smtp address roel%pe1jlj@pe1chl of pe1jlj@pi8apn !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Probleem met DTNC interface verhaal van PE1JLJ: Er wordt niets vermeld over het feit dat de RTS van het modem NIET van dezelfde polariteit is als RTS van 7910. Dit signaal moet dus geinverteerd worden. (Zie ook het stukje in het TNC200 verhaal van PE1KAQ.) Probleem: Er worden geen frames verzonden. Oorzaak : DTNC levert RTS-not aan de 7910. In de 4k8 modem werkt U19C als een NAND, de hier aangeboden RTS moet tijdens zenden hoog zijn om de aangeboden Txd pulsen te kunnen doorlaten. Oplossing: Gebruik spare NAND gate U19D om RTS-not te inverteren. Soldeer op U19 pen 12 aan 13, pen 11 aan pen 10. Sluit RTS-not draadje van 7910 voetje aan pin 12/13. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! De TNC200 (TNC2 compatible, DL versie)(door Maarten, PE1KAQ) ------------------------------------------------------------ Als de TNC volledig is bestuckt, dan is er een jumper-strook van 13 pennen te vinden. Hierop worden de signalen van het 7910 IC met de SIO doorverbonden door een aantal jumpers. Deze jumpers worden er afgehaald en daarvoor in de plaats een 'connector' gezet. Op deze connector worden de achtereenvolgende verbindingen, tussen de 4k8 modem en TNC, gemaakt. TNC 4k8 Modem 1 --- CD Out 3 --- RxD 6 --- TxD 10 --- RTS | 13 - Er moet echter nog een aanpassing op de 4k8 modem print gemaakt worden voor de RTS lijn. De TNC200 geeft een negatieve RTS (RTS not dus). Dit kan opgelost worden door bij IC U19 (op 1e 4k8 print) het spoortje tussen RTS ingang en pen 10 door te krassen, dan om te leggen naar pennen 12 & 13, dan pen 11 aan pen 10 solderen. (Het lijkt er wel voor ontworpen te zijn). Op deze TNC is geen - en + 12V aanwezig, dus zal hier een klein voedinkje voor gemaakt moeten worden. Dit hoeft tegenwoordig geen probleem meer te zijn, een 7812 en 7912 met wat C'tjes zijn voldoende. DRSI PC*Packet Adapter (door Peter, PE1NNH) ------------------------------------------- Er bestaan twee types van deze packet kaart. Beide zijn ze gebaseerd op de 8530 SCC chip. De PC*PA type 2 kaart heeft voor beide poorten van de 8530 een on board 1200 baud modem. De PC*PA type 1 kaart heeft poort 0 uitgerust met een on board 1200 baud modem, terwijl poort 1 via een DB25 connector met signalen volgens de RS-232 standaard naar buiten komt. Deze laatste poort kan prima worden gebruikt voor het 4800 baud modem. Met behulp van drie IC's (1488,1489,7404) kunnen de signalen op RS-232 niveau eenvoudig worden omgezet naar TTL. Voor de geinteresseerden heb ik een schema van de interfacing tussen de PC*PA kaart en het 4800 baud modem. Neem dan even contact op via een SMTP mail. AEA-PK-232 TNC (door Joop, PA0JMV) ---------------------------------- === nog niet ontvangen === DRSI PC/PACKET adapter (uitvoering met 2*1200 baud modem) (door Paul, PA0SON) ----------------------------------------------------------------------------- === nog niet ontvangen === OptoPcScc kaart --------------- In de documentatie van de OptoPcScc is het schema van de interface tussen de OptoPcScc IBMPC packet radio interface en het PA0WCH 4800 baud modem opgenomen. In de meeste andere beschreven 4800 baud modem's is deze interface reeds opgenomen, dus je kunt ze zo aansluiten. ============================================================================== 10/ Bij problemen .... ====================== Door de opgebouwde ervaringen door te geven kunnen we problemen zoveel mogelijk voor proberen te zijn. Als u hier iets aan toe denkt te kunnen voegen zendt uw bijdrage dan aan pe1dna@pi8zaa (ax25 S&F) of pe1dna@pi8ehv (SMTP). Nogmaals: er wordt ook hier gerefereerd aan componentennummering zoals die in het orginele HAM RADIO artikel gebruikt is. Voor de andere ontwerpen zoals de modems van PA0MJR, PB0AAQ en CADAMS moet men zelf de schema's daarvan naast die van het orginele artikel leggen om te zien waar men moet zijn. Overigens zijn de meeste van deze verbeteringen al doorgevoerd in de ontwerpen van PB0AAQ en CADAMS. Er zitten een aantal kritische punten in het HAPN ontwerp die soms een aantal problemen kunnen veroorzaken. Deze problemen zijn: - incompatibiliteiten: station a hoort b en c wel, maar b decodeert a niet en c weer wel bijvoorbeeld. - uiterst nauwkeurige afstelling van de zwaai noodzakelijk. - Oscillerende opamps in het modem. - een slechte werking in het algemeen. incompatibiliteiten en zwaaiafstellingsprobleem ----------------------------------------------- De eerste 2 problemen zijn in het algemeen het gevolg van een verkeerde componentenkeuze rond de ontvangstfilters U14C, U14D en de zendfilters U15A, U15D. Ook bij een goede componentenkeuze kunnen er problemen ontstaan door een toevallige samenloop van toleranties in componentenwaarden. Voor deze metingen is het handig als we behalve een oscilloscoop ook de beschikking hebben over een ttl blokgolf generator die een instelbare frekwentie kan maken van ca 100 Hz tot 4000 Hz. Eventueel kan de packet controller ook gebruikt worden (calibrate commando). Controleer de vorm van het zendsignaal met een oscilloscoop. Iedere flank in het ingangssignaal heeft een pulsje in het uitgangssignaal tot gevolg. De stijgtijd en daaltijd van de flanken van deze puls moet ongeveer gelijk zijn. Het is heel belangrijk dat er na de puls *geen* uitslingeringen meer zijn. Als er 2 flanken op 1 bittijd afstand van elkaar zitten (flags), vallen de pulsjes zodanig tegen elkaar dat er 1 sinus (van 2400 Hz) lijkt te ontstaan. De positieve en negatieve amplitude van deze sinus moet gelijk zijn. Indien er toch uitslingeringen zijn aan de pulsjes, controleer dan de waarden van de weerstanden en condensatoren in het filter. Gebruik goede condensatoren voor C31 t/m C34, en C38 t/m C41. Geen keramische koppelcondensatoren, deze hebben soms toleranties tot 80% ! Het liefst polystyreen (styroflex) 5% of beter. Als de waarden van de onderdelen in orde zijn en we hebben toch te maken met deze uitslingeringen (ook zichtbaar als een asymmetrisch uitgangssignaal bij het verzenden van flag's) dan kan eventueel C32 verlaagd worden naar 820 pf. Hetzelfde geldt voor de ontvangstfilters. Als we daar een 'net' signaal aanbieden, moet er ook een 'net' signaal uitkomen. Vergelijk met een oscilloscoop het signaal op de ingang van het filter, (U14 pen 8) en op de uitgang (U14 pen 1). Als er uit het filter een puls komt met uitslingeringen erna dan hebben we ook hier met het bovenstaande verschijnsel te maken. Als de componenten de goede waarde hebben, verklein dan eventueel C39 naar 820 pf. De zender en de ontvanger hebben ook een filterende werking, dus alleen een test met een "local loopback" waarbij je dus de audio uitgang met de audio ingang doorverbindt is niet sluitend. oscillerende opamps, slechte werking ------------------------------------ Het probleem van de oscillerende opamp's heeft een aantal mogelijke oorzaken: De versterking van U15B is niet goed gedefinieerd. Daardoor kan deze opamp gaan staan oscilleren. Zet een weerstand van bv 100 ohm in serie met C45. De belasting van U14A wordt onder andere gevormd door diodes met een 47nf condensator naar massa. Dat vindt de tl084 niet leuk, en protesteert gillend. Zet weerstanden van 1k in serie met D7 en D8. De belasting van U15D is de modulatortrap van de transceiver, plus de kabels tussen het modem en de transceiver. Ook dit is een capacitieve belasting, en daarom kan ook deze opamp gaan oscilleren. Op dit punt is dat erg gevaarlijk, omdat dit signaal meteen in de modulatortrap van de transceiver geinjecteerd wordt, en dus uitgezonden wordt! Het uitgezonden spectrum kan dan vele MHz'en breed worden. Dit hoeven we in eerste instantie niet eens te merken, de packet verbinding loopt gewoon door. Pas als het te laat is... Zet daarom een weerstand van bv 1 Kohm in serie met de uitgang van het modem, dwz in serie met de uitkoppel condensator C36. Vooral bij Motorola TL084's lijken deze oscillatie problemen op te treden. Blijkbaar zijn deze slecht bestand tegen capacitieve belastingen. In het orginele ontwerp zijn geen ontkoppel condensatoren op de voeding aanwezig. Zet bij de opamps een 100N keramische condensator over de +12 en -12V en bij de ttl over de +5V en 0. Controleer ook de breedte van de bits aan de ingang van het modem. 1/4800=208us Door bv het gebruik van lange kabels kan er een afwijking ontstaan. Indien de bittijd erg veel afwijkt kunnen er ook subtiele problemen ontstaan. Nog wat ontvangen mailtjes over problemen en oplossingen -------------------------------------------------------- Deze zijn gedeeltelijk hierboven ook al beschreven. From: harry@pa3aou.ampr.org To: joop@pe1dna Subject: 4k8 bug Joop, op 't schema rechtsonder staan in 'n kader de voedingsspanningen van de ic's. Bij U18 staat +5 op pen 14 aangegeven. Dit moet pin 16 zijn (16 pens IC). 73 de Harry From: harry@pa3aou.ampr.org To: joop@pe1dna Subject: 4k8 to ft290 1e mod. is: C aan pin 9 van mc3357p (q01) = 100nF MKM (dit was 10 uF in de originele text) Je korte pings komen weer wat beter binnen..... Wil je de C wijziging in de doc verwerken? Tnx. Symptoom : Alle pings worden door 't tegenstation gehoord en terug gezonden, echter niet gedecodeerd door de modem. Probleem : Zendfrequentie correct, ontvanst frequentie fout. Oplossing : Rx bijregelen. Opmerking : Mijn Rx frequentie stond er 3 KHz naast. De fm detector werkte hierdoor wel voor langere bursts maar niet voor korte signalen. (er was een soort inregeltijd nodig) Ter afsluiting -------------- Als U de aansluitgegevens heeft voor een transceiver of TNC welke nog niet in deze file voorkomt, stuur dan een verhaaltje van maximaal 50 regels aan: pe1dna @ pi8zaa (AX25 S&F bbs), pe1dna@pi8ehv (smtp) of naar m'n postadres, zie roepnamenlijst. Dat verhaal zal dan in een volgende uitgave meegenomen worden. Teksten in 'platte ascii', maximaal 80 karakters per regel, niet uitgelijnd en geen controle karakters. evt tekeningen met "|\/-_+^!><" karakterset. Credits: Met dank aan alle amateurs die niet te bang waren om met de soldeerbout rond te roeren in hun soms voor vele duizenden guldens gekochte apparatuur. Aan Will, PA0WCH voor het initieren van dit hele project. Aan Rob, PE1CHL en Henk, PA0HZP voor de nodige terugkoppeling en bijdragen. En Kees, PB0AIA voor de eveneens nodige correcties. overname van deze tekst voor niet-commerciele doeleinden is toegestaan, mits compleet, ongewijzigd en met bronvermelding. Joop / pe1dna / Eindhoven / 040 457502 / 44.137.24.5 smtp: pe1dna@pi8ehv ax25: pe1dna@pi8zaa referenties: "a 4800 baud modem for VHF/UHF packet radio" door Glen Leinweber, VE3DNL e.a. (Hamilton Area Packet Network). Ham Radio, Augustus 1988 blz 10 e.v. toevoegingen, op- en aanmerkingen graag sturen naar: pe1dna@pi8zaa of via smtp mail (pe1dna@pi8ehv) WAARSCHUWING: Schrijvers dezes kunnen geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden ten aanzien van de juistheid van deze informatie, noch de eventueel daaruit voortvloeiende gevolgen.